Czym jest wywłaszczenie?

Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, wywłaszczenie jest dozwolone jedynie w sytuacji, gdy realizowane jest w celach publicznych oraz przy zapewnieniu odpowiedniego odszkodowania (Art. 21 Konstytucji).

Szeroką definicję wywłaszczenia zawiera ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (dalej jako u.g.n.). W Art. 112 tej ustawy stwierdza się, że wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu lub ograniczeniu, na mocy decyzji administracyjnej, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego bądź innego prawa rzeczowego dotyczącego danej nieruchomości. Wywłaszczenie może mieć miejsce, kiedy cele publiczne nie mogą być osiągnięte w inny sposób, niż poprzez pozbawienie lub ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte na drodze umowy. Organem odpowiedzialnym za sprawy wywłaszczenia jest starosta, który działa w ramach administracji rządowej.

W praktyce, proces wywłaszczenia przeprowadza się na terenach wskazanych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na cele publiczne lub dotyczących nieruchomości, dla których została wydana decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, o ile zamierzone cele nie mogą być osiągnięte w sposób inny niż poprzez wywłaszczenie.

Istotne! Jak orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z dnia 19 listopada 2019 roku (II SA/Lu 579/18): „Ogólna zgodność realizacji celu publicznego z regulacjami planu nie jest wystarczająca. Niezbędne jest, aby konkretny przepis miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wskazywał, że na danej nieruchomości ma być lub może być realizowany określony cel publiczny. Plan miejscowy, aby stanowił podstawę do zastosowania instytucji przewidzianej w art. 124 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, musi zatem nie tylko zezwalać na realizację celu publicznego, ale także precyzyjnie określać lokalizację takiej inwestycji, poprzez wskazanie nieruchomości, przez które ma ona przebiegać, oraz granic terenu, który może być pod nią zajęty. Zgoda na zajęcie nieruchomości może dotyczyć inwestycji, której realizacja została przewidziana w planie miejscowym, co oznacza, że w tym planie ustalono jej przebieg”.

Nie podlegają wywłaszczeniu nieruchomości będące własnością Skarbu Państwa.

Jakie nieruchomości podlegają wywłaszczeniu?

Wywłaszczeniu mogą podlegać wszystkie rodzaje nieruchomości, w tym nieruchomości gruntowe, budynkowe oraz lokalowe. Istotne jest, iż wywłaszczenie może obejmować zarówno całość nieruchomości, jak i jej część.

W przypadku, gdy wywłaszczeniem objęta jest jedynie część nieruchomości, a pozostała jej część nie nadaje się do dalszego wykorzystywania w dotychczasowych celach, właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości ma prawo zażądać, aby części, które nie mogą być wykorzystane do określonego celu publicznego, zostały nabyte na podstawie umowy na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, w zależności od tego, na czyją rzecz dokonuje się wywłaszczenia.

Kto może dokonać wywłaszczenia?

Organem właściwym do prowadzenia spraw dotyczących wywłaszczenia jest starosta, który pełni zadania w ramach administracji rządowej. W przypadku wywłaszczenia na rzecz Skarbu Państwa, postępowanie inicjowane jest z urzędu, natomiast w sytuacji wywłaszczenia na rzecz Jednostki Samorządu Terytorialnego (JST) – na podstawie wniosku organu wykonawczego JST. Istnieje również możliwość wszczęcia postępowania z urzędu, na skutek zawiadomienia złożonego przez podmiot zamierzający realizować cel publiczny.

W jakim celu przeprowadza się wywłaszczenie nieruchomości?

Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane wyłącznie w interesie publicznym oraz w okolicznościach, gdy realizacja tych celów nie jest możliwa w inny sposób niż poprzez pozbawienie lub ograniczenie praw do danej nieruchomości, przy czym prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy.

Zgodnie z Art. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, cele publiczne obejmują:

1) wydzielanie gruntów pod drogi publiczne, drogi rowerowe i drogi wodne, budowa, utrzymywanie oraz wykonywanie robót budowlanych tych dróg, obiektów i urządzeń transportu publicznego, a także łączności publicznej i sygnalizacji;

1a) wydzielenie gruntów pod linie kolejowe oraz ich budowa i utrzymanie;
1b) wydzielanie gruntów pod lotniska, urządzenia i obiekty do obsługi ruchu lotniczego, w tym rejonów podejść, oraz budowa i eksploatacja tych lotnisk i urządzeń;
1c) wydzielanie gruntów pod porty i przystanie morskie oraz ich budowa, modernizacja i utrzymanie;
1d) wydzielanie gruntów pod infrastrukturę zapewniającą dostęp do portów lub przystani morskich oraz jej budowa, modernizacja i utrzymanie;

2) budowa i utrzymywanie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń;
2a) budowa i utrzymywanie sieci transportowej dwutlenku węgla;

3) budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę, gromadzenia, przesyłania, oczyszczania i odprowadzania ścieków oraz odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym ich składowania lub ich wykorzystania w instalacji odnawialnego źródła energii wytwarzającej biogaz w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz. U. z 2023 r. poz. 1436, 1597, 1681 i 1762 oraz z 2024 r. poz. 834);

4) budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska, zbiorników i innych urządzeń wodnych służących zaopatrzeniu w wodę, regulacji przepływów i ochronie przed powodzią, a także regulacja i utrzymywanie wód oraz urządzeń melioracji wodnych, będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego;
4a) budowa oraz utrzymywanie morskiej farmy wiatrowej w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 2020 r. o promowaniu wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 182) wraz z zespołem urządzeń służących do wyprowadzenia mocy w rozumieniu tej ustawy;

4b) budowa, przebudowa i utrzymanie elektrowni szczytowo-pompowej oraz inwestycji towarzyszącej w rozumieniu odpowiednio art. 2 objaśnienie pojęć pkt 1 i 5 ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowych oraz inwestycji towarzyszących (Dz. U. poz. 1113);

5) opieka nad nieruchomościami stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;

5a) ochrona Pomników Zagłady w rozumieniu przepisów o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady oraz miejsc i pomników upamiętniających ofiary terroru komunistycznego;

6) budowa i utrzymywanie pomieszczeń dla urzędów organów władzy, administracji, sądów i prokuratur, uczelni publicznych, federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki, o których mowa w art. 165 federacja ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2023 r. poz. 742, z późn. zm.), szkół publicznych, państwowych lub samorządowych instytucji kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, a także publicznych: obiektów ochrony zdrowia, przedszkoli, domów opieki społecznej, placówek opiekuńczo-wychowawczych, obiektów sportowych;

6a) budowa i utrzymywanie obiektów oraz pomieszczeń niezbędnych do realizacji obowiązków w zakresie świadczenia usług powszechnych przez operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 1640 oraz z 2024 r. poz. 467), a także innych obiektów i pomieszczeń związanych ze świadczeniem tych usług;

7) budowa, utrzymywanie obiektów oraz urządzeń niezbędnych na potrzeby obronności państwa, a także ustanowienie strefy ochronnej terenu zamkniętego, w tym wynikające z umów lub porozumień międzynarodowych, a także na potrzeby ochrony granicy państwowej lub zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, w tym budowa i utrzymywanie aresztów śledczych, zakładów karnych oraz zakładów dla nieletnich;

8) poszukiwanie, rozpoznawanie, wydobywanie złóż kopalin objętych własnością górniczą;

8a) poszukiwanie lub rozpoznawanie kompleksu podziemnego składowania dwutlenku węgla oraz podziemne składowanie dwutlenku węgla;
8b) podziemne bezzbiornikowe magazynowanie wodoru;

9) zakładanie i utrzymywanie cmentarzy;

9a) ustanawianie i ochrona miejsc pamięci narodowej;
9b) ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt lub siedlisk przyrody;
9c) wydzielanie gruntów pod publicznie dostępne samorządowe: ciągi piesze, place, parki, promenady lub bulwary, a także ich urządzanie, w tym budowa lub przebudowa;
9d) wykonywanie urządzeń lub budowli służących zapobieganiu lub zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

10) inne cele publiczne określone w odrębnych ustawach.

Należy zaznaczyć, że cele publiczne określone w Art. 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający. Zgodnie z orzeczeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 listopada 2017 roku – II OSK 416/16, katalog ten nie może być traktowany jako przykładowy. „Cel publiczny nie jest uzależniony od uznania jakichkolwiek organów, lecz opiera się na przepisach ustawy. W związku z tym, nie każde zamierzenie, którego efekt mógłby być nawet zakwalifikowany jako „dotyczący ogółu, służący ogółowi ludzi, przeznaczony, dostępny dla wszystkich; ogólny, powszechny, społeczny, nieprywatny”, może być uznane za cel publiczny w rozumieniu przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, lecz jedynie takie, które jest zawarte w katalogu celów publicznych wskazanym w art. 6 tej ustawy lub zostało uznane za cel publiczny w innej regulacji prawnej.”

Szczególne tryby wywłaszczenia nieruchomości przewidują przepisy ujęte w n/w ustawach:

1. Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.
2. Ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego.
3. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o inwestycjach w zakresie terminalu regazyfikacyjnego skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu.
4. Ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych.
5. Ustawa z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących.
6. Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym.

Jak wygląda procedura wywłaszczenia nieruchomości?

W sytuacji, gdy cele publiczne nie mogą być osiągnięte w inny sposób niż poprzez pozbawienie lub ograniczenie praw do nieruchomości, a te prawa nie mogą być nabyte na podstawie umowy, niezbędne jest przeprowadzenie procedury wywłaszczeniowej.

Procedura wywłaszczenia nieruchomości na potrzeby publiczne jest skomplikowanym procesem, który odbywa się w kilku etapach. Zazwyczaj proces ten można podzielić na następujące fazy:

1. Rokowania.
2. Postępowanie wywłaszczeniowe.
3. Rozprawa administracyjna o wywłaszczeniu.
4. Wydanie decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu.
5. Wywłaszczenie – pozbawienie praw do nieruchomości wywłaszczanej.

1. Rokowania (Art. 114 u.g.n.)

Rozpoczęcie postępowania wywłaszczeniowego powinno być poprzedzone negocjacjami, w trakcie których istnieje możliwość zawarcia umowy lub zaproponowania właścicielowi nieruchomości wywłaszczanej alternatywnej nieruchomości. Negocjacje – rozmowy te prowadzone są pomiędzy starostą, realizującym zadania w zakresie administracji rządowej, a właścicielem lub użytkownikiem wieczystym danej nieruchomości, jak również osobą, która posiada ograniczone prawo rzeczowe do tej nieruchomości.

W trakcie negocjacji przedstawiane są oferty cenowe dotyczące nieruchomości (działki, budynku) objętej procesem wywłaszczenia, bądź alternatywnie, właścicielowi nieruchomości proponowana jest nieruchomość zamienna w zamian za nieruchomość podlegającą wywłaszczeniu.

Proces rokowania przybiera nieco inną formę w sytuacji, gdy nieruchomość posiada nieuregulowany stan prawny. Dotyczy to w szczególności przypadków, gdy właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości zmarł, a postępowanie spadkowe nie zostało przeprowadzone. W sytuacji, gdy nie można ustalić właściciela nieruchomości, starosta jest zobowiązany do publicznego ogłoszenia zamiaru wywłaszczenia nieruchomości w sposób powszechnie akceptowany.

2. Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego (Art. 115 u.g.n.)

Zgodnie z postanowieniami Art. 115 ustawy o gospodarce nieruchomościami, wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego następuje z chwilą doręczenia zawiadomienia stronom lub z dniem wskazanym w ogłoszeniu o rozpoczęciu postępowania, po bezskutecznym upływie dwumiesięcznego terminu na zawarcie umowy. Starosta, inicjując procedurę wywłaszczeniową, ma obowiązek złożyć do sądu wieczystoksięgowego wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej dotyczącej nieruchomości, z informacją o rozpoczęciu postępowania wywłaszczeniowego. W przypadku, gdy stan prawny nieruchomości nie jest uregulowany, starosta zobowiązany jest do przedłożenia w sądzie wieczystoksięgowym, właściwym dla lokalizacji nieruchomości, wniosku o ujawnienie wzmianki o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego w zbiorze dokumentów dotyczących tej nieruchomości.

Jeżeli postępowanie wywłaszczeniowe nie doszło do skutku, wówczas starosta jest zobowiązany do złożenia wniosku do sądu wieczystoksięgowego o usunięcie wzmianki.

Rozpoczęcie procedury wywłaszczeniowej nie oznacza zakończenia rokowań, ponieważ jeszcze z chwilą rozpoczęcia wywłaszczenia istnieje szansa na zawarcie wiążącej umowy cywilno-prawnej.

Należy nadmienić, że na wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego „zarezerwowano” aż dwa miesiące, liczone od chwili doręczenia zawiadomienia stronom postępowania. Dopiero po tym terminie wszczyna się proces wywłaszczania. Termin wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego wyznacza starosta. Natomiast postępowanie wywłaszczeniowe na rzecz Skarbu Państwa toczy się z urzędu.

3. Rozprawa administracyjna (Art. 118 u.g.n.)

Elementem postępowania wywłaszczeniowego jest rozprawa administracyjna.

Po przeprowadzeniu rozprawy administracyjnej wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje decyzję wywłaszczeniową. Do wywłaszczenia dochodzi z dniem, w którym decyzja stała się ostateczna.

Rozprawa administracyjna dotycząca wywłaszczenia nieruchomości jest obligatoryjna.

Nie prowadzi się rozprawy administracyjnej w przypadku, gdy nieruchomość nie ma uregulowanej sytuacji prawnej.

Nieruchomość, która została wywłaszczona, może być użytkowana do dnia rozpoczęcia prac budowlanych. Jeżeli natomiast starosta wyda decyzję o natychmiastowym zajęciu nieruchomości wywłaszczonej, były już właściciel nieruchomości nie może jej użytkować.

Od decyzji wywłaszczeniowej istnieje możliwość odwołania się do samorządowego kolegium odwoławczego, a w następnej kolejności do sądu administracyjnego.

4. Wydanie decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu (Art. 119 u.g.n.)

Decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości powinna zawierać:

1. Oznaczenie organu administracji publicznej.
2. Datę wydania.
3. Oznaczenie stron.
4. Powołanie podstawy prawnej.
5. Rozstrzygnięcie.
6. Uzasadnienie faktyczne i prawne.
7. Pouczenie czy i w jakim trybie służy odwołanie od wydanej decyzji oraz o prawie do zrzeczenia się odwołania i skutkach zrzeczenia się odwołania.
8. Podpis z imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego pracownika organu do wydania decyzji.
9. Ustalenie, na jakie cele nieruchomość jest wywłaszczana.
10. Określenie przedmiotu wywłaszczenia przez podanie oznaczenia nieruchomości według księgi wieczystej lub zbioru dokumentów oraz według katastru nieruchomości.
11. Określenie praw podlegających wywłaszczeniu.
12. Wskazanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości.
13. Wskazanie osoby, której przysługują ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomości.
14. Zobowiązanie do zapewnienia lokali zamiennych oraz sposób ich zapewnienia najemcom wywłaszczonych lokali (Art. 116 ust. 1 pkt 5).
15. Ustalenie wysokości odszkodowania.

5. Ujawnienie postępowania wywłaszczeniowego w księdze wieczystej

Ostateczna decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości stanowi podstawę do dokonania wpisu w księdze wieczystej.

Umowy najmu, dzierżawy oraz użyczenia, a także trwały zarząd wywłaszczonej nieruchomości wygasają po upływie trzech miesięcy od momentu, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna.

Odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości (kto i jak ustala wysokość odszkodowania)

Zgodnie z postanowieniami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w wyniku wywłaszczenia nieruchomości powinno być wypłacone sprawiedliwe odszkodowanie. Niemniej jednak, termin „sprawiedliwe” nie zawsze oznacza zadowalające dla właściciela nieruchomości, która jest przedmiotem wywłaszczenia.

Ustalenie wysokości odszkodowania odbywa się po uzyskaniu ekspertyzy rzeczoznawcy majątkowego, który określa wartość nieruchomości.

Nieruchomość zamienna

W ramach rekompensaty właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu wywłaszczonej nieruchomości może zostać przyznana, za jego zgodą, stosowna nieruchomość zamienna (Art. 131.1).

Należy zauważyć, że wywłaszczenie, mimo przyznanego odszkodowania, jest zawsze złożonym i trudnym procesem. W wyniku procedury wywłaszczeniowej właściciele nieruchomości często tracą swoje dobra, takie jak domy, tereny rolne czy mieszkania w budynkach wielorodzinnych. Proces wywłaszczenia niesie ze sobą wiele cierpienia dla osoby wywłaszczanej, ponieważ dotyczy nie tylko aspektów ekonomicznych i gospodarczych, ale przede wszystkim sfery społecznej.

Ile czasu ma organ na wydanie decyzji o wypłacie odszkodowania za wywłaszczenie?

W kontekście wywłaszczenia, organ ma określony czas na wydanie decyzji o wypłacie odszkodowania za wywłaszczenie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, ustalenie wysokości odszkodowania następuje po uzyskaniu wszystkich niezbędnych informacji dotyczących stanu nieruchomości oraz jej wartości. Wartość nieruchomości dla celów odszkodowania określa się w oparciu o różnorodne czynniki, w tym rodzaj nieruchomości oraz jej lokalizację, co ma kluczowe znaczenie dla rzetelnej wyceny.

W przypadku braku ustalenia odszkodowania z tytułu wywłaszczenia, prawo do odszkodowania przysługuje właścicielowi nieruchomości, co oznacza, że odszkodowanie powinno zostać wypłacone w terminie. Warto jednak zaznaczyć, że odszkodowanie powiększa się o dodatkowe koszty, a w przypadku zmiany wartości nieruchomości dla celów odszkodowania, wysokość odszkodowania może być odpowiednio korygowana. W sytuacji, gdy rodzaj nieruchomości nie można określić w sposób jednoznaczny, odszkodowanie zmniejsza się o kwotę wynikającą z braku precyzyjnych danych, co może wpływać na ostateczną decyzję organu odpowiedzialnego za wypłatę.

Zasadniczo, odszkodowanie stanowi istotny element procesu wywłaszczenia, który ma na celu rekompensatę za utratę nieruchomości. Dlatego też, odszkodowania określa się według alternatywnego podejścia w przypadku różnic w wycenie czy też specyfiki nieruchomości w danym regionie. Wszelkie procedury i terminy powinny być ściśle przestrzegane, aby zapewnić sprawiedliwość i transparentność w procesie wypłaty odszkodowania.

Czy wywłaszczonemu przysługuje odszkodowanie za inne szkody?

W kontekście wywłaszczenia, istotnym zagadnieniem pozostaje kwestia odszkodowania za inne szkody, które mogą wynikać z utraty nieruchomości w dniu wydania decyzji. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, odszkodowania ustala się według stanu nieruchomości w chwili, gdy dochodzi do wywłaszczenia. Wysokość przysługującego odszkodowania jest uzależniona od różnorodnych czynników, w tym względu na rodzaj nieruchomości oraz jej wartości rynkowej. Odszkodowanie za inne szkody może być przyznane w ramach odszkodowania, obejmując zarówno straty materialne, jak i utracone korzyści.

W przypadku nieruchomości bez ustalenia odszkodowania, osoba wywłaszczona może domagać się rekompensaty, jednakże jej przyznanie wymaga szczegółowej analizy stanu faktycznego. Odszkodowania następuje po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego, który dokonuje wyceny wywłaszczonej nieruchomości w dniu wydania decyzji wywłaszczeniowej. Podstawę ustalenia wysokości odszkodowania stanowi wartość rynkowa nieruchomości, co oznacza, że w procesie wyceny uwzględnia się aktualne ceny rynkowe podobnych nieruchomości.

W sytuacji, gdy odszkodowanie jest przyznawane, wypłaca się zaliczkę w wysokości określonej przez właściwe organy, co ma na celu zaspokojenie bieżących potrzeb wywłaszczonego. Przyznaje się z zasobu nieruchomości odpowiednie kwoty, które mają na celu minimalizację negatywnych skutków finansowych związanych z wywłaszczeniem. Zatem, wywłaszczonemu przysługuje nie tylko rekompensata za utratę samej nieruchomości, ale również odszkodowanie za inne, związane z tym szkody.

Podstawa prawna:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Art. 21.
2. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, Rozdział 4. Wywłaszczanie nieruchomości oraz Rozdział 5. Odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości.